شاید در دوران معاصر کمتر کسی باشد که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم از آثار ملهم از مد به دور باشد. بسیاری از افراد با آنکه میپندارند بدون توجه به این پدیده زندگی می کنند ناخودآگاه در این مسیر قدم میزنند

به واقع ميتوان اینگونه بیان کرد که گستره وسيع فعاليتهاي بشري از درمانهای پزشكي تا موسیقی و از ورزش تا تفريحات و از صنعت تا امور نظامي همه تحت تاثير این پدیده هستند. گستردگي عظیم این تجارت، مد را به يكي از بزرگترين، رقابتيترين، پوياترين و خلاقترين واحدهای تجارت در جهان بدل كرده است. امروزه مد پدیدهای بی حد و مرز است که انسان ها را بيش از گذشته به هم نزدیک ميكند، به آنها شخصيت و هويت ميبخشد و آنها را به هم شبیه مي كند. آنچه در ميان مجموعه عظيم فعاليتهای اين صنعت بيش از همه بارز و آشكار است نقش بازاريابي در ايجاد و توسعه مد است. به کلامی دیگر بازاريابي، موتور محرك تجارت مد است و جايِ پاي آن در تمامی مراحل مدپروري، مدگستري و مدگرايي مشهود است
مطالعات بازاريابي کالای مد و تاثير آن بر رفتار خريد ميتواند به طراحان، تولیدکنندگان و فروشندگان كمك كند تا مشتريان را مديريت و با شناخت نیازمندیها و تمايلهاي ایشان آنها را به خريد تشويق كنند. اين مهم باعث افزايش سهم بازار براي تولیدکنندگان و فروشندگان مد و درك بهتر مصرف كنندگان پوشاك مد مي شود
قبل از تعریف بازاریابی مد ابتدا بهتر است برای درک بهتر موضوع، تعریفی از بازاریابی ارائه شود. کاتلر، بازاریابی را فرآیندی اجتماعی و مدیریتی میداند که بوسیله آن افراد و گروهها از طریق تولید و مبادله کالاها با یکدیگر، به امر تامین نیازها و خواستههای خود میپردازند. در تعریفی دیگر بازاریابی عبارت است از کلیه فعالیتهایی که در زمینه فروش، توزیع، تبلیغات بازرگانی، ترویج و ارتقای فروش، طرح ریزی تولید و تحقیقات بازاریابی انجام میشود. همچنین بازاریابی را فرایند شناخت، آگاهی و اطلاع از نیازها و خواستههای مشتریان به کالاها و خدمات و تلاش برای رفع این نیازها به تولید، توزیع یا مبادله کالاها و خدمات مناسب میدانند
بازاریابی مد و لباس
تعریفی که در طی این مقاله از بازاریابی مد نظر قرار دارد عبارت است از کلیه فعالیتهایی که یک فرد، شرکت یا موسسه برای طراحی، تولید، توزیع و فروش کالا یا خدمات به مصرف کننده نهایی و جلب رضایت او انجام میدهد. در مورد بازاریابی لباس این فعالیت ها از تحقیقات اولیه طراحی و تولید محصول آغاز و تا خریداری نخ و پارچه، طراحی، تبلیغات، بسته بندی و فروش ادامه دارد. تمامی این فعالیت ها میبایست براساس یک برنامهریزی منسجم صورت گیرد
مهمترین بخش از روند بازاریابی تحقیقات اولیه است
بدین معنی که تولید کننده پیش از تولید، مقولاتی مانند شناخت بازار، شناخت خریدار، شناخت رقبا و تطابق خصوصیات کالا با نیازهای بازار هدف را بشناسد تا بتواند کالای ایدهآل مورد نیاز بازار هدف خود را تأمین نماید
بازاریابی مد در ایران
بازار پوشاك مد در ايران بزرگترين بازار مصرف مد در خاورميانه است. بر اساس دادههای مركز آمار ايران(سرشماری نفوس 1390) در حدود 30 ميليون نفر از جمعيت كشور ما در محدوده سنی 15 تا 30 سال هستند كه دو سوم آنها در مناطق شهري ساكنند و اگر فقط مصرف کالای مد در بخش شهرنشين اين بازه سني را در نظر بگيريم با فرض اينكه افراد اين بخش در هر سال حدود صدهزار تومان از خريدهايشان تحت تاثير مد روز باشد در اين صورت مقدار مصرف پوشاك مد فقط در اين محدوده سني برابر با رقم نجومي دو هزار ميليارد تومان در هر سال خواهد بود. به رغم بازار بزرگي كه براي پوشاك مد در ايران وجود دارد، دانش بازاريابي کالای مد در ايران به دلايل مختلف رشد و توسعه چنداني نيافته و در قياس نيز از دانشهاي بازاريابي در ساير كالاهاي مصرفي عقبتر است. شايد يكي از مهمترين دلايل عقبنشيني توليدكنندگان ايراني پوشاك و واگذاري ميدان رقابت به عرضه كنندههاي خارجي عدم آشنايي آنها با دانش بازاريابي مد است. این ضعف و عقبماندگي موجب افزايش بيش از حد ريسك سرمایهگذاری در اين بخش از تجارت در ايران شده است، به طوري كه آمار ورشكستگي در این صنعت علیرغم وجود مزایای متعدد رقابتی به نسبت سایر کشورها از ساير بخشهاي تجارت بالاتر بوده و مدتهای مدیدی است كه سرمایهگذاران زیادی در ايران ریسک سرمايهگذاري بزرگ براي توليد پوشاك نكردهاند
کالای مد چیست؟
کالای مد زمانی از مُد میافتد که بی ارزش شود. چون ارزش کالا تلویحاً در مُد بودن آن است . به چنین کالایی که ارزش آن در مد بودن آن است و مشتری براساس این ارزش حاضر به صرف پول و زمان بیشتر برای خرید آن است «کالای مد» گفته میشود. با توجه به تعریف بیان شده خریدار کالای مد کسی است که به دلیل مد بودن حاضر است علاوه بر صرف زمان مبالغ بیشتری برای خرید کالایی که ارزش آن در مُد بودن آن است هزینه کند
بازاریابی مد چیست؟
بازاریابی مد، به کارگیری تکنیکها، روش ها و در واقع فلسفه تجارت مد است که بر روی مشتری بالقوه کالای مد(لباس و محصولات/خدمات مرتبط با مد) متمرکز میشود. این روشها منجر به دستیابی به اهداف بلند مدت سازمان میشود . بازاریابی مد از قوانین مشابه بازاریابی هر محصول جدید پیروی میکند . بازاریابی مد یک وظیفه مهم تجاری در صنعت مد است که شامل برنامهریزی، قیمتگذاری، ترویج و فروش محصولات مد است
در تعریفی دیگر بازاریابی مد این طور تعریف میگردد
بازاریابی مد دربرگیرنده فعالیتهای فردی یا سازمانی است که در محیطی پویا، همراه با طراحی، تولید، توزیع، پخش و قیمتگذاری کالاها، خدمات و ایدهها، روابط مبادلاتی رضایتمندانهای را برای خریدار کالای مد فراهم میکند
تعریف فوق علاوه بر اشاره به تبعیت بازاریابی مد از قوانین عمومی بازاریابی به طور خاص بر تولید و طراحی بر اساس نیاز بازار و مشتری تأکید دارد. پایه و اساس بازاریابی مد درک این مطلب است که باید نیازها، خواستهها و تقاضاهای مشتری را برآورده کرد و کسب رضایت واقعی مشتری را در کانون توجهات و اهداف قرار داد
بازاریابی مد معمولاً در دو مبحث خرد و کلان طبقهبندی میشود
موضوعات خرد بر روی خدمات/محصولات ارائه شده و نحوه برخورد با مشتریان متمرکز است. در واقع میبایست در مباحث خرد، به خدماترسانی بلند مدت به مشتری به دلیل حفظ و نگهداری مشتریان سود ده اهمیت داده شود
موضوعات کلان نیز مسایل کلی مثل مسایل زیست محیطی، مباحث اخلاقی و بررسی تأثیر روانی و اجتماعی مد را مورد توجه قرار میدهند
تاریخچه مختصر بازاریابی مد
انقلاب صنعتی شکاف فزایندهای بین تولید کننده و مصرفکننده به وجود آورد و بازاریابی به عنوان واکنشی به این موضوع، در طی سه قرن اخیر توسعه یافت. توسعه بازاریابی در صنعت به طور کلی مراحل زیر را پیموده است
قبل از انقلاب صنعتی: استادکاران و کفاشان در ارتباط نزدیک با مشتریان کار میکردند
عصر تولید: با بهبود ظرفیت تولید و در دسترس قرار گرفتن کالاها به قیمت پایینتر رضایت مشتری فراهم میشود
عصر فروش: تولید مازاد بر تقاضاست، بنابراین فروش با استفاده وسیع از ترویج فروش، در کانون توجه قرار میگیرد
عصر بازاریابی: تلاشها معطوف به درک نیاز مشتریان و سفارشیسازی محصولاتی است که به آنها عرضه میشود
سازمانها به دنبال حصول اطمینان از این مطلب هستند که با نشان دادن مسئولیت در برابر اجتماع مشتری را راضی کنند
توسعه مد به شکلی که امروزه شاهد آن هستیم در چهل سال اخیر و هماهنگ با مرحله توسعه«عصر فروش» بودهاست. به طور کلی بازاریابی مد در پی رقابت تولید کنندگان برای فروش تولید مازاد بر تقاضا به وجود آمد و پس از گذشت چند سال در اوایل دهه هشتاد میلادی با نگرش ویژه به بحث طراحی لباس و با هدف تأمین نیازهای مشتری حول محور بازاریابی مد، خردهفروشی کالای مد به شدت افزایش یافت و متحول گردید. در این سالها طراحان و تولیدکنندگان به اهمیت بازاریابی مد پی بردند و برای درک و حصول خواستههای مشتریان تلاشهای زیادی انجام دادند. در دهه نود و سالهای حاضر ظهور مفهوم «بازاریابی اجتماعی» سبب شد تا نه تنها نیازهای مشتری مد نظر قرار گرفته و ارضاء شود بلکه طراحان و تولیدکنندگان در راستای جلب رضایت مشتری با نشان دادن مسئولیت در برابر اجتماع مشتری را راضی کنند. محبوبیت روزافزون البسه «بازیافتی» و روشهای تولید «سبز» در نساجی از شاخصهای این توسعه میباشد. شایان ذکر است جامعه دستاندرکاران مد در ایران هنوز بسیاری از نیازهای اولیه مشتری را از دیدگاه بازاریابی مد درک نکردهاند از این رو مفاهیمی نظیر «بازاریابی اجتماعی» هنوز در چارچوب صنعت مد ایران بیمفهوم است
چرخه عمر کالای مد
اکثر کالاهای مد و به عبارتی دیگر اکثر کالاهای جدید که به بازار وارد میگردند طی نموداری مشخص مراحل ورود به بازار و فراگیری را طی میکنند. تعریف مد را با توجه به مفهوم فراگیری یک کالای خاص و از روی این نمودار میتوان به شکلی واضح بیان کرد
در این نمودار که به آن نمودار چرخه عمر کالا گفته میشود پنج مرحله برای عمر یک کالا بر حسب میزان فروش و زمان تعریف شده است. در مرحله اول یا مرحله نوآوران 2 الی 3 درصد از خریداران با روحیات خاص و یا به دلایلی تعریف نشده اقدام به خرید کالایی جدید میکنند. این گروه از افراد عمدتاً به دلایل شخصی یا اجتماعی همواره به متمایز بودن علاقهمند هستند و به همین دلیل پیش از سایرین ریسک استفاده از محصولی جدید را به جان میخرند. این بدان معناست که یک طراح یا تولید کننده میبایست در زمان آغاز فروش روی ارائه به این بازار 2 الی 3 درصدی تمرکز نماید. شاید به همین دلیل است که در جوامع غربی بسیاری از طراحان پیش از تولید انبوه طرح خود سعی میکنند تا افراد مشهور و خاص لباسها و محصولات آنها را در رویدادهای خاص استفاده نمایند. پس از این مرحله و در پی اثرگذاری گروه اول که نوآوران خوانده میشوند 13.5 درصد از کل خریداران که نخستین گروه خوانده میشوند اقدام به خرید مینمایند
این گروه عمدتاً افرادی هستند که مدگرا بوده و تحت تأثیر افراد خاص یا در مجاورت افراد مشهور تمایل زیادی به به روز بودن دارند. در پی همهگیری ناشی از خریدهای نخستین گروه به طور ناگهانی حجم زیادی از فروش انجام میشود که شامل 34 درصد از کلیه خریداران ممکن است. این مجموعه اکثریت نخستین نامیده میشود. آغاز ورود به این مرحله را به طور ضمن فرآیند مد شدن یک کالا میگویند. پس از این مرحله و با افزایش تقاضا و عمومیت یافتن یک محصول علیرغم اینکه مقدار تقاضا با شیب بسیار نامحسوس کاهش مییابد حجم زیادی شامل 34 درصد دیگر خریدارن اقدام به خرید مینمایند. این افراد به همراه مجموعه افراد مرحله پیش افرادی هستند که تحت تاثیر مد قالب اجتماع اقدام به خرید مینمایند. به افراد این گروه اکثریت نهایی اطلاق میگردد
در مرحله آخر و در پی اشباع بازار از کالا نمودار فروش یک محصول افول می نماید و 16 درصد باقی مانده خریداران نهایی که معمولاً افرادی هستند که در خارج از فصل فروش یک لباس اقدام به خرید کالای مد می کنند یا تبعیت چندانی از مد روز ندارند اقدام به خرید می نمایند. به این دسته از خریدارن آخرین گروه میگویند
اهمیت شناخت چرخه یک کالای مد از آن جهت است که ممکن است نمودار زمان و فروش برای محصول شما بسیار کوتاه یا طولانی باشد. صاحب برند با اطلاع از مخاطبان محصول در هر برهه زمانی، امکان اقدامات مناسب برای آن گروه خاص جهت افزایش فروش را خواهد داشت. در ادامه نمودار توضیح داده شده ارائه گردیده است
همچنین با توجه به نمودار فوق میتوان این گونه نتیجه گرفت: در صورتی که در مرحله اکثریت نخستین و و اکثریت نهایی با تغییر استراتژی و رفع نیازهای محصول اقدام به بازطراحی و مهندسی مجدد محصول شود امکان آن وجود دارد تا کالا را در سطح فروش بالای این مراحل نگاه داشت و این فرآیند برای محصولات بعدی قابل استمرار است. در شماره های بعدی روشهای پایداری در اوج فروش را به طور مبسوط ارائه خواهیم کرد. برای روشن شدن بیشتر مطلب نمودار زیر را ببینید
وقتی یک کالا مد میشود به این معناست که نزدیک به 70 درصد از خریداران بالقوه، از آن نوع کالا خریدهاند(در نمودار چرخه عمر کالا میتوان به وضوح این وضعیت را مشاهده کرد) اما چرخه عمر یک محصول همواره به این شکل نیست و در مواقعی ممکن است عمر محصول کمتر یا بیشتر باشد. در این زمینه تعاریف زیر بر حسب نمودار چرخه عمر کالا تعریف میشود
سبک (style)
یک سبک کالایی نوعی رفتار مصرف است که در آن کالایی ثابت با سبکها و شکلهایی متفاوت تغییر میکند و در بازار آمد و شد دارد. به طور مثال در سالهای اخیر سبک مانتو عبایی، سبک مانتو سنتی، سبک شلوارهای پاچه تنگ زنانه و مردانه قابل مشاهده است، به نحوی که به طور مثال شلوارهای پاچه تنگ زنانه در شکلهای متفاوت ساپورت، لگینز، جینهای رنگی در سالهای اخیر مشاهده شدهاند. سبکها معمولا تا زمانی که سبکی جدید و قابل اعتنا در جامعه ارائه شود به چرخه عمر خود ادامه میدهند. هرچند چرخه عمر برخی سبکها ممکن است آن چنان طولانی شود که تنها شکل سبک تغییر کرده و خود سبک به نوعی نهادینه گردد. به طور مثال کت و شلوار سبکی از پوشش رسمی است که در طی سالها به خاطر محبوبیت آن تنها مدلهای طراحی آن تغییر میکند
مد زودگذر (Fad)
یک مد زودگذر محصولی است که در بازه زمانی بسیار کوتاهی در بازار ارائه و به اوج فروش خود میرسد و با همان سرعت زیاد ورود از بازار خارج میشود. برای یک کالای مد زودگذر رسیدن به اوج فروش با سرعت زیادی صورت میگیرد. تشخیص این که یک کالا از نوع مد زودگذر است تنها به وسیله متخصصان بازاریابی مد قابل انجام است. در صورت شناسایی چنین مواردی این امکان وجود دارد تا در بازه زمانی کوتاه حجم زیادی از یک نوع کالا فروخته شود. البته قابل ذکر است برخی کالاها ممکن است در چرخه عمر خود حالتی مشابه کالای مد زودگذر پیدا کرده و در ادامه چرخه حیات به صورت مد یا سبک دربیایند. به طور مثال در سالهای اخیر شلوارهای پاچه گشاد رنگی زنانه را میتوان نوعی مد زودگذر دانست. این مدل لباس در بازهای سه ماهه وارد بازار ایران شد به سرعت به اوج میزان فروش رسید و به همان سرعت هم با شیبی بسیار زیاد از اوج فروش خارج شد و بسیاری از فروشندگان مجبور به حراج و فروش زیر قیمت این نوع کالا گردیدند